In de manier waarop we de wereld waarnemen, kunnen we twee fundamenteel verschillende benaderingen onderscheiden: fenomenologisch en analytisch waarnemen. De eerste richt zich op de directe ervaring, terwijl de tweede zoekt naar onderliggende structuren en verklaringen. Dit artikel onderzoekt hoe deze benaderingen van invloed zijn op besluitvorming, samenwerking en agile werken.
Hoe neem jij de wereld waar? Is het een aaneenschakeling van ervaringen, indrukken en emoties? Of probeer je patronen en structuren te ontdekken om betekenis te geven aan wat je ziet? Deze vraag raakt de kern van het onderscheid tussen fenomenologisch en analytisch waarnemen. In veel vakgebieden, waaronder agile werken en organisatieontwikkeling, spelen beide vormen een belangrijke rol. Maar wat betekenen deze concepten precies en hoe kunnen we ze toepassen?
Wat is fenomenologisch waarnemen?
Fenomenologie richt zich op de directe ervaring van de werkelijkheid zonder deze direct te willen verklaren. Het idee komt voort uit de filosofie van Edmund Husserl en benadrukt het belang van subjectieve beleving. Wanneer we fenomenologisch waarnemen, beschrijven we wat we zien, horen en voelen zonder er meteen interpretaties of analyses op los te laten.
Een voorbeeld: Een scrummaster observeert een team dat onrustig en afgeleid lijkt tijdens de stand-up. In plaats van direct te concluderen dat er een probleem met de teamdynamiek is, blijft hij bij wat hij ziet: mensen die minder oogcontact maken, korter antwoorden en minder betrokken lijken. Hij stelt open vragen zoals: “Hoe voelen jullie je vandaag?” en “Wat speelt er op dit moment?” om de ervaring van het team te verkennen.
Wat is analytisch waarnemen?
Analytisch waarnemen daarentegen draait om het zoeken naar patronen, structuren en onderliggende oorzaken. Het is de wetenschappelijke of probleemoplossende manier van kijken, waarbij waarnemingen worden gekoppeld aan theorieën, modellen of eerdere ervaringen.
Terug naar het voorbeeld van de scrummaster: bij een analytische benadering zou hij snel proberen te achterhalen waarom het team zich zo gedraagt. Ligt het aan de werkdruk? Is er een conflict? Heeft het te maken met de manier waarop de stand-up wordt gefaciliteerd? Hij zou data verzamelen, trends analyseren en op basis daarvan een conclusie trekken.
Hoe beïnvloeden deze perspectieven besluitvorming?
- Fenomenologisch waarnemen helpt om open te blijven en te ontdekken wat er speelt zonder te snel te oordelen. Dit kan nuttig zijn bij retrospectives of coachingsgesprekken, waarbij het doel is om mensen zelf inzichten te laten krijgen.
- Analytisch waarnemen is krachtig voor probleemoplossing en strategische besluitvorming. Dit helpt bij het identificeren van knelpunten in processen, het optimaliseren van werkwijzen en het maken van onderbouwde keuzes.
Balans tussen beide benaderingen
In agile werken is het waardevol om beide manieren van waarnemen te combineren. Fenomenologisch waarnemen helpt bij het creëren van een empathische en open cultuur, terwijl analytisch waarnemen bijdraagt aan continue verbetering. Een goede agile coach of scrummaster weet wanneer hij moet observeren en voelen, en wanneer hij moet analyseren en structureren.
Adviezen
- Oefen fenomenologisch waarnemen door eens een vergadering of teamgesprek bij te wonen zonder direct conclusies te trekken. Noteer puur wat je ziet en hoort.
- Gebruik analytische tools zoals data-analyse, root cause analysis of modellen zoals de vijf waarom-vragen om dieperliggende oorzaken te vinden.
- Combineer beide methoden door eerst open te observeren en pas daarna te analyseren. Dit voorkomt tunnelvisie en voorbarige conclusies.
- Pas deze aanpak toe in retrospectives: Begin met een open ronde waarin teamleden hun ervaringen delen (fenomenologisch), en breng daarna structuur aan om verbeteringen door te voeren (analytisch).
Door bewuster te kiezen hoe je waarneemt, kun je beter inspelen op complexe situaties en een effectievere coach, leider of teamlid worden.
Afsluitend
Fenomenologisch en analytisch waarnemen zijn geen tegenpolen, maar complementaire manieren om de werkelijkheid te begrijpen. Waar het ene perspectief helpt om de menselijke kant van samenwerking te ervaren, biedt het andere een manier om patronen te ontdekken en problemen op te lossen. Door deze twee benaderingen bewust in te zetten, kun je als professional effectiever waarnemen, reflecteren en handelen.
